(Hoog)begaafdheid en perfectionisme
Je hoort vaak dat perfectionisme onder (hoog)begaafden vaker zou voorkomen. Of dat klopt, is lastig te zeggen. In een onderzoek onder 600 begaafde en 400 ‘reguliere’ leerlingen vond Wayne D. Parker in 1996 geen significante verschillen in perfectionisme. LoCicero en Ashby concludeerden in 1999 daarentegen dat perfectionisme wel vaker voorkwam onder begaafde leerlingen, maar dat ze hier over het algemeen geen last van hebben. Wat de waarheid ook is: mogelijk komt perfectionisme wel sterker naar voren onder (hoog)begaafden.
De combinatie van perfectionisme en hoogbegaafdheid heeft zowel voordelen als nadelen. Als ervaringsexpert merk ik dat het me helpt om mijn persoonlijke doelen te halen, mijn zelfdiscipline bevordert en heeft gezorgd dat ik zelfs gedurende een klinische depressie nog (summa) cum laude wist af te studeren. Anderzijds raak ik snel gefrustreerd als mijn plannen niet goed gaan, ben ik faalangstig (al heeft dat geen invloed op mijn prestaties) en leg ik de lat soms (veel) te hoog voor mezelf
Bij (hoog)begaafde, perfectionistische kinderen zie je dat hun perfectionisme vaak tot faalangst leidt en soms zelfs tot een volledig onvermogen om taken en opdrachten uit te voeren. Het kind is dan zó bang om te falen, dat hij of zij niet eens meer durft te beginnen. Dat is erg vervelend om te zien! Hier een aantal tips voor ouders/verzorgers (en leerkrachten) met een (hoog)begaafde, perfectionistisch kind.
- Geef complimenten voor gedrag, niet voor resultaat. Dus als een kind hard heeft gewerkt aan een tekening, kun je zeggen: “Wauw, wat heb je daar hard aan gewerkt. Ik zie dat je er veel tijd en energie in hebt gestoken. Goed zeg! Vertel eens over je tekening.” En niet: “Wauw, wat een prachtige tekening!” Zeg je dat laatste, dan zijn er twee mogelijk reacties van het kind. Vind zij de tekening zelf ook mooi, dan internaliseert zij de gedachte: ‘Ik word beloond als ik mooie tekeningen maak. Ik moet dus zorgen dat al mijn tekeningen mooi zijn.’ Een onmogelijke opgave. Vind het kind de tekening zelf niet goed gelukt, dan neemt ze jouw
compliment niet serieus (‘Je ziet toch ook wel dat het niet perfect is!’) en al je volgende complimenten misschien ook niet meer.
. - Geef duidelijk jouw verwachtingen aan. Als je je zoon of dochter een opdracht geeft, vertel dan ook wat jij verwacht. Anders heb je kans dat hij de lat zelf een stuk hoger legt, wat kan leiden tot grote frustratie. Als het niet meteen lukt, is de kans groot dat hij het in woede of verdriet opgeeft. Dit is ook iets dat erg nuttig kan zijn voor leerkrachten op school. Bij kinderen die slecht tegen hun verlies kunnen bij spelletjes, zou je dit (in overleg met het kind) kunnen trainen: spreek met elkaar af dat het kind 1 of 2 keer opzettelijk een fout maakt in het spel. Dit is vreselijk moeilijk voor perfectionistische kinderen!
. - Neem een stapje terug. Probeer samen met je kind een stapje terug te nemen. Dit is de executieve functie ‘metacognitie’. Als je kind thuiskomt met een toets waar hij geen tien op had en daar verdrietig of boos over is, probeer je samen met hem een stapje terug te nemen. Hoe erg is het nou eenmaal dat hij twee fouten heeft gemaakt? Als je kind een goed gevoel voor humor heeft, kan het helpen om dat provocerend in te zetten: “Heb je TWEE fouten gemaakt? Oh nee, wat verschrikkelijk! Nu zal je nooit je diploma halen. En als jij je diploma niet haalt, dan kun je niet gaan studeren. En dan wordt je nooit minister president en dan breekt ongetwijfeld de Derde Wereldoorlog uit!”
. 
Help doelen concreet te maken. Als jouw kind een prachtig kunstwerk op internet heeft gezien en zij wil ook zoiets maken, maar kan dat niet omdat ze nog maar 8 jaar oud is… dan gaat er iets niet goed. Help je kind dus om SMART doelen voor zichzelf te formuleren: specifiek, meetbaar, acceptabel, realistisch en tijdsgebonden. Natuurlijk hoeft dat niet letterlijk zo te gebeuren, maar het zorgt dat je kind een realiteitscheck kan inbouwen als zij een nieuw plan heeft. Als achtjarige op het niveau van een professionele kunstenaar werken is niet realistisch. Bepaal samen wat wel realistisch is, zodat je kind de lat wat lager kan leggen voor zichzelf.
Heb je zelf ervaringen met perfectionisme? Deel ze!
Ingeniosa 