Uitdaging en (hoog)begaafdheid
Een van de uitspraken die je het meest hoort bij (hoog)begaafde leerlingen is: “Hij of zij heeft meer uitdaging nodig.” Dat klinkt logisch, maar dat voor elkaar krijgen is een uitdaging op zich voor zowel de leerling als de leerkracht. Er zijn verschillende redenen waarom uitdaging op school belangrijk is.
- Een kind dat niet uitgedaagd wordt, leert niet. Leren vindt plaats als een leerling werk doet dat net een beetje moeilijker is dan wat hij al kan, maar niet zo moeilijk dat het onmogelijk is. Juist bij (hoog)begaafde leerlingen is deze bandbreedte vaak redelijk smal en dus moeilijker om te bereiken. Te vaak zitten deze leerlingen echter nog in de grote bandbreedte van dingen die hij of zij (van nature) al kan. Is dat het geval, dan is de opdracht voor dit kind niets anders dan bezigheidstherapie. En daar heeft hij of zij school niet bij nodig!
. - Een kind dat niet uitgedaagd wordt, leert geen strategieën voor het omgaan met problemen of opdrachten waar hij of zij niet zelf uitkomt. Zelf heb op de basisschool één keer meegemaakt dat ik iets niet snapte (staartdelingen). Ik zat toen in groep 7 en raakte volkomen in paniek. Dus ben ik maar in huilen uitgebarsten. Het kwam niet eens in me op om naar de meester te gaan, want ik had simpelweg nog nooit meegemaakt dat ik iets niet snapte. Tja, dat werkt dus niet!
. - Een kind dat niet uitgedaagd wordt, heeft tevens veel minder gelegenheid om
executieve functies (vaardigheden) te trainen. Waarom leren plannen en organiseren als je al je werk van de hele dag toch wel binnen een half uur af hebt? Waarom leren om meteen met een opdracht te beginnen (taakinitiatie) als het niet uitmaakt als je een half uur later begint? En hoe leer je in hemelsnaam doorzetten (flexibiliteit), als alles je de eerste keer lukt? Dat laatste is extra lastig als de leerling ook nog perfectionistisch is.
Reden genoeg dus om voor uitdagend verrijkingsmateriaal te zorgen voor leerlingen die geen of onvoldoende uitdaging uit het reguliere curriculum halen. Toch zijn er twee veelgehoorde bezwaren tegen het inzetten van dit materiaal bij (hoog)begaafde leerlingen.
- “Hij moet eerst maar eens goed scoren op het reguliere curriculum. Als hij dat nog niet eens kan, hoe moet hij dit moeilijkere werk dan maken?” Dit is een lastige uitdaging voor leerkrachten, want het vereist de vaardigheid om onderpresteren te herkennen en te erkennen. Juist onderpresterende leerlingen kunnen een flinke boost krijgen van een plusklas of verrijkingsmateriaal, waardoor ze ook meer geduld hebben voor het reguliere, niet-uitdagende materiaal. Een (hoog)begaafde leerling die soms al jarenlang opdrachten heeft moeten maken die onder niveau zijn, ziet er het nut niet meer van in en kan de concentratie niet meer opbrengen om ze serieus te maken. Dus vult hij maar zo snel mogelijk overal wat in, dan is hij er weer van af. Ook voor onderpresterende leerlingen is uitdagend lesmateriaal dus essentieel.
“Juf, ik vind het saai.” Dan geef je die leerling uitdagend materiaal, komt ze terug met de mededeling dat het saai is! Alleen betekent ‘saai’ eigenlijk zelden ‘saai’. Veel vaker betekent het ‘moeilijk’, maar heeft de leerling nog niet geleerd hoe je daarmee omgaat. Ze heeft nog niet genoeg kunnen oefenen met punt 2 en 3 hierboven. Voor een leerling die alles met twee vingers in de neus heeft kunnen halen en nog nooit haar hersenen heeft hoeven inspannen, is het lastig als ze opeens geconfronteerd wordt met materiaal dat dat wel van haar vraagt. Simpel gezegd zijn haar hersenen lui, ze willen niet aan het werk gaan want dat kost inspanning. Om die reden is het zaak om zo vroeg mogelijk aan de slag te gaan met verrijkingsmateriaal, zodat de luiheid niet kan toeslaan. Is de luiheid wel al aanwezig, dan is begeleiding in het ‘leren leren’ en aanleren van (executieve) studievaardigheden erg belangrijk. Help de leerling haar achterstand daarin in te halen. De hersenen moet flink getraind worden, net zoals een sporter allerlei spieren traint om haar sport beter te kunnen beoefenen.
Kom je deze problemen wel eens tegen in de praktijk? Alle verhalen zijn welkom!
Ingeniosa 